จตุมคฺคนยสหสฺสํ

สพฺพมคฺเคสุ ปทปฏิปาฏิยา สมสฏฺฐิปทานิ, จตูหิ อปณฺณกงฺเคหิ สทฺธิํ จตุสฏฺฐิ โหนฺติฯ อสมฺภินฺนโต ปน เตตฺติํสฯ โกฏฺฐาสวารสุญฺญตวารา ปากติกา เอวฯ ยถา จ ปน ปฐมมคฺเค เอวํ ทุติยาทีสุปิ นยสหสฺสเมวาติ จตฺตาโร มคฺเค จตูหิ นยสหสฺเสหิ ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ ธมฺมราชาฯ

สจฺจวิภงฺเค ปน สฏฺฐิ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํ เอว วเสน นิกฺขิตฺตานิฯ สติปฏฺฐานวิภงฺเค วีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ, สมฺมปฺปธานวิภงฺเค วีสติ, อิทฺธิปาทวิภงฺเค ทฺวตฺติํส, โพชฺฌงฺควิภงฺเค ทฺวตฺติํส, มคฺคงฺควิภงฺเค อฏฺฐวีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํ เอว วเสน นิกฺขิตฺตานิฯ

อิธ ปน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริเยว นยสหสฺสานิฯ เตสุ ปฐมชฺฌานิเก ปฐมมคฺเค อฏฺฐงฺคานิ ภาชิตานิ; ตถา ทุติยาทีสุฯ ตตฺถ ปฐมมคฺเค สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีนํ ปชหนฏฺเฐเนว เวทิตพฺพาฯ เอวํ สนฺเต ‘ปฐมมคฺเคเนว ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ ปหีนตฺตา อุปริมคฺคตฺตเยน ปหาตพฺพา ทิฏฺฐิ นาม นตฺถิฯ ตตฺถ สมฺมาทิฏฺฐีติ นามํ กถํ โหตี’ติ? ‘ยถา วิสํ อตฺถิ วา, โหตุ มา วา, อคโท อคโท ตฺเวว วุจฺจติ, เอวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ อตฺถิ วา, โหตุ มา วา, อยํ สมฺมาทิฏฺฐิ เอว นาม’ฯ

‘ยทิ เอวํ นามมตฺตเมเวตํ โหติ, อุปริมคฺคตฺตเย ปน สมฺมาทิฏฺฐิยา กิจฺจาภาโว อาปชฺชติ, มคฺคงฺคานิ น ปริปูเรนฺติ, ตสฺมา สมฺมาทิฏฺฐิ สกิจฺจกา กาตพฺพา มคฺคงฺคานิ ปูเรตพฺพานี’ติฯ สกิจฺจกา เจตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิ ยถาลาภนิยเมน ทีเปตพฺพาฯ อุปริมคฺคตฺตยวชฺโฌ หิ เอโก มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ โสตาปตฺติมคฺคสฺมิญฺหิ สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ปชหติฯ โสตาปนฺนสฺส ปน สกทาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติ สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ ตสฺเสว สตฺตอกุสลจิตฺตสหชาโต สงฺกปฺโป อตฺถิฯ

เตเหว จิตฺเตหิ วาจงฺคโจปนํ อตฺถิ, กายงฺคโจปนํ อตฺถิ , ปจฺจยปริโภโค อตฺถิ, สหชาตวายาโม อตฺถิ, อสติภาโว อตฺถิ, สหชาตจิตฺเตกคฺคตา อตฺถิฯ เอเต มิจฺฉาสงฺกปฺปาทโย นาม สกทาคามิมคฺเค สมฺมาสงฺกปฺปาทโยฯ เตสํ ปหาเนน สมฺมาสงฺกปฺปาทโยติ เวทิตพฺพาฯ เอวํ สกทาคามิมคฺเค อฏฺฐงฺคานิ สกิจฺจกานิ กตฺวา อาคตานิฯ สกทาคามิสฺส อนาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิฯ โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ ตสฺเสว สตฺตหิ จิตฺเตหิ สหชาตา สงฺกปฺปาทโยฯ เตสํ ปหาเนน อนาคามิมคฺเค อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ สกิจฺจกตา เวทิตพฺพาฯ อนาคามิสฺส อรหตฺตมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิฯ โส ทิฏฺฐิฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ ยานิ ปนสฺส ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ, เตหิ สหชาตา สงฺกปฺปาทโยฯ เตสํ ปหาเนน อรหตฺตมคฺเค อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ สกิจฺจกตา เวทิตพฺพาฯ

อิเมสุ จตูสุ มคฺเคสุ ปฐมมคฺเคน จตฺตาริ สจฺจานิ ทิฏฺฐานิฯ ‘อุปริมคฺคตฺตยํ ทิฏฺฐกเมว ปสฺสติ, อทิฏฺฐกํ ปสฺสตี’ติ ทิฏฺฐกเมว ปสฺสตีติ อยํ อาจริยานํ สมานตฺถกถาฯ วิตณฺฑวาที ปนาห ‘อทิฏฺฐํ ปสฺสตี’ติฯ โส วตฺตพฺโพ – ‘ปฐมมคฺเค กตมํ อินฺทฺริยํ ภาเชสี’ติ? ชานมาโน ‘อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริย’นฺติ วกฺขติฯ ‘อุปริมคฺเคสุ กตร’นฺติ? วุตฺเตปิ ‘อญฺญินฺทฺริย’นฺติ วกฺขติฯ โส วตฺตพฺโพ – ‘อทิฏฺฐสจฺจทสฺสเน สติ อุปริมคฺเคสุปิ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยเมว ภาเชหิฯ เอวํ เต ปญฺโห สเมสฺสตี’ติฯ ‘กิเลเส ปน อญฺเญ อญฺโญ ปชหติ; ปหีเน เอว ปชหตี’ติ? ‘อญฺเญ อญฺโญ ปชหตี’ติฯ ‘ยทิ อญฺเญ อญฺโญ, อปฺปหีเน กิเลเส ปชหติฯ สจฺจานิปิ อทิฏฺฐาเนว ปสฺสตี’ติ เอวํวาที ปุคฺคโล ปุจฺฉิตพฺโพ – ‘สจฺจานิ นาม กตี’ติ? ชานนฺโต ‘จตฺตารี’ติ วกฺขติฯ โส วตฺตพฺโพ – ‘ตว วาเท โสฬส สจฺจานิ อาปชฺชนฺติฯ ตฺวํ พุทฺเธหิปิ อทิฏฺฐํ ปสฺสสิฯ พหุสจฺจโก นาม ตฺวํฯ เอวํ มา คณฺหฯ สจฺจทสฺสนํ นาม อปุพฺพํ นตฺถิ, กิเลเส ปน อปฺปหีเน ปชหตี’ติฯ

ตตฺถ สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว เปโฬปมํ นาม คหิตํ – เอกสฺส กิร จตฺตาโร รตนเปฬา สารคพฺเภ ฐปิตาฯ โส รตฺติภาเค เปฬาสุ อุปฺปนฺนกิจฺโจ ทฺวารํ วิวริตฺวา, ทีปํ ชาเลตฺวา, ทีเปน วิหเต อนฺธกาเร, เปฬาสุ ปากฏภาวํ คตาสุ, ตาสุ กิจฺจํ กตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา คโตฯ ปุน อนฺธการํ อวตฺถริฯ ทุติยวาเรปิ ตติยวาเรปิ ตเถว อกาสิฯ

จตุตฺถวาเร ทฺวาเร วิวเฏ อนฺธกาเร เปฬา น ปญฺญายนฺตีติ วีมํสนฺตสฺเสว สูริโย อุคฺคญฺฉิ, สูริโยภาเสน วิหเต อนฺธกาเร เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา ปกฺกามิฯ

ตตฺถ จตฺตาโร เปฬา วิย จตฺตาริ สจฺจานิฯ ตาสุ กิจฺเจ อุปฺปนฺเน ทฺวารวิวรณกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโลฯ อนฺธการํ วิย สจฺจปฏิจฺฉาทกตมํฯ ทีโป ภาโส วิย โสตาปตฺติมคฺโคภาโสฯ วิหเต อนฺธกาเร ตสฺส ปุริสสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย มคฺคญาณสฺส สจฺจานํ ปากฏภาโวฯ มคฺคญาณสฺส ปากฏานิ ปน มคฺคสมงฺคิสฺส ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติฯ เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโลฯ ปุน อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคตฺตยวชฺฌสจฺจปฏิจฺฉาทกตมํฯ

ทุติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโลฯ ทีโปภาโส วิย สกทาคามิมคฺโคภาโสฯ เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย สกทาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโลฯ ปุน อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคทฺวยวชฺฌสจฺจปฏิจฺฉาทกตมํฯ

ตติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโลฯ ทีโปภาโส วิย อนาคามิมคฺโคภาโสฯ เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย อนาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโลฯ ปุน อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริอรหตฺตมคฺควชฺฌสจฺจปฏิจฺฉาทกตมํฯ

จตุตฺถวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโลฯ สูริยุคฺคมนํ วิย อรหตฺตมคฺคุปฺปาโทฯ อนฺธการวิธมนํ วิย อรหตฺตมคฺคสฺส สจฺจปฏิจฺฉาทกตมวิโนทนํ ฯ วิหเต อนฺธกาเร ตสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย อรหตฺตมคฺคญาณสฺส จตุนฺนํ สจฺจานํ ปากฏภาโวฯ ญาณสฺส ปากฏานิ ปน ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติฯ เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส สพฺพกิเลสเขปนํฯ

สูริยุคฺคมนโต ปฏฺฐาย อาโลกสฺเสว ปวตฺติกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ปุน สจฺจปฏิจฺฉาทกตมาภาโว ฯ อิทํ ตาว สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว โอปมฺมํฯ

ทิฏฺฐกเมว หิ ปสฺสติฯ ‘กิเลเส ปน อญฺเญ อญฺโญ ปชหตี’ติ เอตฺถ ขาโรปมํ นาม คหิตํฯ เอโก ปุริโส กิลิฏฺฐํ วตฺถํ รชกสฺส อทาสิฯ รชโก อูสขารํ ฉาริกขารํ โคมยขารนฺติ ตโย ขาเร ทตฺวา ขาเรหิ ขาทิตภาวํ ญตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกํ มลํ ปวาเหสิฯ ตโต น ตาว ปริสุทฺธนฺติ ทุติยมฺปิ ตเถว ขาเร ทตฺวา, อุทเก วิกฺขาเลตฺวา, ตโต นาติสณฺหตรํ มลํ ปวาเหสิฯ ตโต น ตาว ปริสุทฺธนฺติ ตติยมฺปิ เต ขาเร ทตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา ตโต สณฺหตรํ มลํ ปวาเหสิฯ ตโต น ตาว ปริสุทฺธนฺติ จตุตฺถมฺปิ เต ขาเร ทตฺวา, อุทเก วิกฺขาเลตฺวา อํสุอพฺภนฺตรคตมฺปิ นิสฺเสสํ มลํ ปวาเหตฺวา สามิกสฺส อทาสิฯ โส คนฺธกรณฺฑเก ปกฺขิปิตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตกาเล ปริทหติฯ

ตตฺถ กิลิฏฺฐวตฺถํ วิย กิเลสานุคตํ จิตฺตํฯ ติวิธขารทานกาโล วิย ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมสฺส ปวตฺตนกาโลฯ อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกมลปฺปวาหนํ วิย โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจกิเลสเขปนํฯ ทุติยมฺปิ เตสํ ขารานํ อนุปฺปทานํ วิย ‘น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺต’นฺติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํฯ ตโต นาติสณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกสํโยชนทฺวยเขปนํฯ ตโต ‘น ตาว ปริสุทฺธํ วตฺถ’นฺติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย ‘น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺต’นฺติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํฯ ตโต สณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย อนาคามิมคฺเคน อณุสหคตสํโยชนทฺวยเขปนํฯ ‘น ตาว ปริสุทฺธํ วตฺถ’นฺติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย ‘น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺต’นฺติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํฯ ตโต วิกฺขาลเนน อํสุอพฺภนฺตรคเต มเล ปวาเหตฺวา ปริสุทฺธสฺส รชตปฏฺฏสทิสสฺส คนฺธกรณฺฑเก นิกฺขิตฺตสฺส วตฺถสฺส อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปริทหนํ วิย อรหตฺตมคฺเคน อฏฺฐนฺนํ กิเลสานํ เขปิตตฺตา ปริสุทฺธสฺส ขีณาสวจิตฺตสฺส อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ผลสมาปตฺติวิหาเรน วีตินามนํฯ อิทํ ‘อญฺเญ อญฺโญ กิเลเส ปชหตี’ติ เอตฺถ โอปมฺมํฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘เสยฺยถาปิ , อาวุโส, วตฺถํ สํกิลิฏฺฐํ มลคฺคหิตํ, ตเมนํ สามิกา รชกสฺส อนุปทชฺเชยฺยุํฯ

ตเมนํ รชโก อูเส วา ขาเร วา โคมเย วา สมฺมทฺทิตฺวา อจฺเฉ อุทเก วิกฺขาเลติฯ กิญฺจาปิ ตํ โหติ วตฺถํ ปริสุทฺธํ ปริโยทาตํ, อถ ขฺวสฺส โหติเยว ‘อณุสหคโต อูสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต’ฯ ตเมนํ รชโก สามิกานํ เทติฯ ตเมนํ สามิกา คนฺธปริภาวิเต กรณฺฑเก นิกฺขิปนฺติฯ โยปิสฺส โหติ อณุสหคโต อูสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต, โสปิ สมุคฺฆาตํ คจฺฉติฯ เอวเมว โข, อาวุโส, กิญฺจาปิ อริยสาวกสฺส ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ ปหีนานิ ภวนฺติ, อถ ขฺวสฺส โหติเยว ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อณุสหคโต ‘อสฺมี’ติ มาโน, ‘อสฺมี’ติ ฉนฺโท, ‘อสฺมี’ติ อนุสโย อสมูหโต, โส อปเรน สมเยน ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ – ‘อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม; อิติ เวทนา อิติ สญฺญา อิติ สงฺขารา อิติ วิญฺญาณํ, อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย, อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติฯ ตสฺสิเมสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสิโน วิหรโต โยปิสฺส โหติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อณุสหคโต ‘อสฺมี’ติ มาโน, ‘อสฺมี’ติ ฉนฺโท, ‘อสฺมี’ติ อนุสโย อสมูหโต, โสปิ สมุคฺฆาตํ คจฺฉตี’’ติ (สํ. นิ. 3.89)ฯ

ตตฺถ โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ สทฺธิํ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิฯ สกทาคามิมคฺเคน ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตานิ ตนุกานิ ภวนฺติ สทฺธิํ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิฯ อนาคามิมคฺเคน ตานิเยว ปหียนฺติ สทฺธิํ สมฺปยุตฺตธมฺเมหิฯ อรหตฺตมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ สทฺธิํ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิฯ อิเมสํ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ขีณาสวสฺส จิตฺตงฺควเสน ปุน ปจฺฉโตปวตฺตนกกิเลโส นาม น โหติฯ

ตตฺริทํ โอปมฺมํ – เอโก กิร มหาราชา ปจฺจนฺเต อารกฺขํ ทตฺวา มหานคเร อิสฺสริยํ อนุภวนฺโต วสติฯ อถสฺส ปจฺจนฺโต กุปฺปิฯ

ตสฺมิํ สมเย ทฺวาทส โจรเชฏฺฐกา อเนเกหิ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธิํ รฏฺฐํ วิลุมฺปนฺติฯ ปจฺจนฺตวาสิโน มหามตฺตา ‘ปจฺจนฺโต กุปิโต’ติ รญฺโญ ปหิณิํสุฯ ราชา ‘วิสฺสฏฺฐา คณฺหถ, อหํ ตุมฺหากํ กตฺตพฺพํ กริสฺสามี’ติ สาสนํ ปหิณิ ฯ เต ปฐมสมฺปหาเรเนว อเนเกหิ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธิํ ปญฺจ โจรเชฏฺฐเก ฆาตยิํสุฯ เสสา สตฺต ชนา อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเร คเหตฺวา ปพฺพตํ ปวิสิํสุฯ อมจฺจา ตํ ปวตฺติํ รญฺโญ เปสยิํสุฯ

ราชา ‘ตุมฺหากํ กตฺตพฺพยุตฺตํ อหํ ชานิสฺสามิ, เตปิ คณฺหถา’ติ ธนํ ปหิณิฯ เต ทุติยสมฺปหาเรน ทฺเว โจรเชฏฺฐเก ปหริํสุ, ปริวาเรปิ เตสํ ทุพฺพเล อกํสุฯ เต สพฺเพปิ ปลายิตฺวา ปพฺพตํ ปวิสิํสุฯ ตมฺปิ ปวตฺติํ อมจฺจา รญฺโญ เปสยิํสุฯ

ปุน ราชา ‘วิสฺสฏฺฐา คณฺหนฺตู’ติ ธนํ ปหิณิฯ เต ตติยสมฺปหาเรน สทฺธิํ สหายปุริเสหิ ทฺเว โจรเชฏฺฐเก ฆาตยิตฺวา ตํ ปวตฺติํ รญฺโญ เปสยิํสุฯ

ปุน ราชา ‘อวเสเส วิสฺสฏฺฐา คณฺหนฺตู’ติ ธนํ ปหิณิฯ เต จตุตฺถสมฺปหาเรน สปริวาเร ปญฺจ โจรเชฏฺฐเก ฆาตยิํสุฯ ทฺวาทสนฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺฐาย โกจิ โจโร นาม นตฺถิฯ เขมา ชนปทา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา มญฺเญ วิหรนฺติฯ ราชา วิชิตสงฺคาเมหิ โยเธหิ ปริวุโต วรปาสาทคโต มหาสมฺปตฺติํ อนุภวิฯ

ตตฺถ มหนฺโต ราชา วิย ธมฺมราชาฯ ปจฺจนฺตวาสิโน อมจฺจา วิย โยคาวจรา กุลปุตฺตาฯ ทฺวาทส โจรเชฏฺฐกา วิย ทฺวาทส อกุสลจิตฺตานิฯ เตสํ สหายา อเนกสหสฺสปุริสา วิย จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺมาฯ รญฺโญ ปจฺจนฺโต กุปิโตติ ปหิตกาโล วิย อารมฺมเณ กิเลเสสุ อุปฺปนฺเนสุ ‘ภนฺเต, กิเลโส เม อุปฺปนฺโน’ติ สตฺถุ อาโรจนกาโลฯ ‘วิสฺสฏฺฐา คณฺหนฺตู’ติ ธนทานํ วิย ‘กิเลเส นิคฺคณฺห ภิกฺขู’ติ ธมฺมรญฺโญ กมฺมฏฺฐานาจิกฺขนํฯ สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺเคน สมฺปยุตฺตานํ ปญฺจนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ ปหานํฯ

ปุน รญฺโญ ปวตฺติเปสนํ วิย สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํฯ ‘เสสเก จ คณฺหนฺตู’ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํฯ ทุติยสมฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ทุพฺพลีกรณํ วิย สกทาคามิมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ตนุภาวกรณํฯ

ปุน รญฺโญ ปวตฺติเปสนํ วิย สตฺถุ ปฏิลทฺธคุณาโรจนํฯ ‘วิสฺสฏฺฐา คณฺหนฺตู’ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํฯ ตติยสมฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาตนํ วิย อนาคามิมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ปหานํฯ

ปุน รญฺโญ ปวตฺติเปสนํ วิย ตถาคตสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํฯ ‘วิสฺสฏฺฐา คณฺหนฺตู’ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํฯ จตุตฺถสมฺปหาเรน สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ โจรเชฏฺฐกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺฐาย ชนปทสฺส เขมกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน สสมฺปยุตฺเตสุ ปญฺจสุ อกุสลจิตฺเตสุ ปหีเนสุ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ปุน จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกสฺส อกุสลธมฺมสฺส อภาโวฯ รญฺโญ วิชิตสงฺคามสฺส อมจฺจคณปริวุตสฺส วรปาสาเท มหาสมฺปตฺติอนุภวนํ วิย ขีณาสวปริวุตสฺส ธมฺมรญฺโญ สุญฺญตอนิมิตฺตอปฺปณิหิตเภเทสุ สมาปตฺติสุเขสุ อิจฺฉิติจฺฉิตผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ เวทิตพฺพนฺติฯ

กุสลา ธมฺมาติปทสฺส วณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อกุสลปทํ

ธมฺมุทฺเทสวารกถา